Gastronomi Müzesi Nedir? Türkiye’deki Gastronomi Müzeleri

Son yıllarda gelişen gastronomi algısı ile birlikte yeni bir turizm çeşidi olan gastronomi turizmi ön plana çıkmıştır. Gastronomi turizmi kapsamında seyahat eden yerli ve yabancı turistler gittiklerin bölgelerin kültürel özelliklerini öğrenme ve deneyimleme isteklerini gastronomi müzeleri aracılığıyla gidermeye başlamışlardır. Gelin şimdi gastronomi müzesi nedir? Türkiye’de gastronomi müzeleri hangileridir? gibi pek soruya cevap verelim.

Gastronomi Müzesi Nedir?

Küreselleşmenin ve sosyalleşmenin artmasıyla farklı turizm faaliyetleri ön plana çıkmıştır. Gastronomi olgusunun kültürel bağlamdaki yeri gastronomi müzeleri aracılığıyla yerli ve yabancı turistlerin gittikleri ve bulundukları şehirlerin kültürünü, tarihini, yeme içme alışkanlıklarını, sofra adaplarını, pişirme tekniklerini, örf ve adetlerini algılayabilme hususunda önemli simgelerdir. Kendi içlerinde farklı misyonları ve fonksiyonları bulunan gastronomi müzeleri bulundukları bölgelere göre uyumlanmıştır. Örneğin Tekirdağ’da bulunan Kutman Şarap Müzesi ve Kars’ta bulunan ve Türkiye’deki ilk ve tek Peynir Müzesi olma özelliği gösteren Zavot Peynir Müzesi bölgelerin tarımsal dokusunu ve geçim kaynaklarını yansıtmaktadır (Metin ve Küçükkömürler, 2019). Gastronomi Turizmi isimli içeriğimizi de inceleyebilirsiniz.

Türkiye’deki Başlıca Gastronomi Müzeleri

Dünya mutfakları arasında önemli bir yere sahip olan Türk mutfağı, geçmişten günümüze çeşitli yeme içme alışkanlıkları, kullanılan araç gereçler, pişirme teknikleri, gelenek ve görenekler, örf ve adetler ve çeşitli milletlerin bir arada yaşaması ile beraber zengin bir gastronomi mutfağına sahip olmuştur.

Tarihi Erzurum Evleri

1850’li yıllarda yapıldığı bilinen müze ve restoran olarak kullanılan ve on adet Erzurum evinin birleşmesiyle nostaljik bir görünüme sahip müze, Türkiye’nin en çok bilinen ve en önemli müzelerindendir. (Kayserili,2011).

Hatay Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Müzesi

Hatay’ın Antakya ilçesinde yer alan iki katlı müze, 19. yüzyılda inşa edilmiştir. 2012 yılında restorasyonu yapılarak Hatay’da bulunan zengin tıbbi ve aromatik bitkilerin tanıtımını yapmak amacıyla faaliyete geçmiştir. (http://www.hatay.gov.tr).

Kutman Şarap Müzesi

Tekirdağ’ın Mürefte isimli kasabasında 1650- 1900 yıllarında şarap ihracatı İtalya ve Fransa’ya yapılmıştır. 1920’li mübadele yıllarında 5 Türk ailenin üstlendiği şarapçılığa Kutman Ailesi sahip çıkmıştır. Çeşitli zorlu dönemlerden geçen bölge şarap üretiminde asıl çıkışını ve müzeye dönüşünü, 1988 yılında Feyzi Kutman’ın oğlu Adnan Kutman’ın Portekiz seyahati sırasında gelişen fikri ardından çeşitli belge ve ekipmanların 15 yıl gibi uzun bir sürede toplanmasıyla şimdiki halini almaya başlamıştır. (Tarihçe- Kutman Şarapları (kutmansaraplari.com) ).

Pelit Çikolata Müzesi

1957’den beri varlığını sürdüren Pelit çikolata markası, 2004 yılından itibaren ürün çeşitliliğinin ve zenginliğinin yansımalarını gösteren bu müzenin faaliyetine başlamıştır. (pelitcikolatamuse.com). Mitolojide Çikolata Efsaneleri isimli içeriğimizi de inceleyebilirsiniz.

Ekomüze Zavot Peynir Müzesi

Kars Gravyeri’ nin ana vatanı Boğatepe köyünde yer alan aynı zamanda Türkiye’ nin ilk ve tek peynir müzesi olma özelliği gösteren Zavot Peynir Müzesi, 1910 yılında İsviçreli bir peynir üreticisi olan David Moser’in merakını yaratıcılığa dönüştürmesiyle oluşumun ilk adımları atılıyor. 100 yıllık çırpıcılar ve yayık fıçıları, sepetler ve bölgede yetişen 100 adet bitki türünün sunumu gerçekleştiriliyor (turizmgunlugu.com).

Adatepe Zeytinyağı Müzesi

İzmir- Çanakkale yolu üzerinde Ayvacık ilçesinde bulunan Adatepe Zeytinyağı Müzesi, 2001 yılında eski bir sabun fabrikasında kurulmuştur. Özel bir zeytinyağı şirketi tarafından işletilen müzede, zeytin, zeytinyağı ve sabun üretimine ilişkin ekipmanlar sergilenmektedir. Müzede geleneksel usulle sabun üretimi gösterilmektedir. Aynı zamanda zeytinyağı presleri, zeytin toplama, taşıma ve saklama ekipmanları sunulmaktadır (Mankan,2017).  

Kuşadası Oleatrum Müzesi

2011 yılında hizmete sunulan ve öyküsel bir sergileme şekli olan Oleatrum Tarihi Zeytin ve Zeytinyağı Müzesi’nde zeytinin üretiminden soframıza gelene kadar ki aşamaları çeşitli figürler aracılığıyla anlatılmaktadır. Müzenin temel açılış amacı ise Akdeniz ve Anadolu tarihi ile zeytinin bağının anlatılması ve gelecek nesillere aktarılmak istenmesidir (Metin ve Küçük Kömürler, 2019).

Hacıbanlar Evi Mutfak Müzesi

Şanlıurfa mimarisinin bir örneği olan Hacıbanlar Evi, 2011 yılında Şanlıurfa Belediyesi tarafından restore ettirilerek mutfak müzesine dönüştürülmüştür. Müzede bölge kültürü tanıtımının yanı sıra ev hanımları tarafından yöresel yiyecek kursların verilmektedir (Mankan, 2017).

İstanbul Gastronomi Müzesi

İstanbul Gastronomi Müzesi’nde 2000’den fazla eser yer almaktadır. Bu eserler Osmanlı döneminden bugüne kadar Türk mutfak kültüründen izler taşıyan çeşitli alet ve ekipmanlar, paketlemeler, temizlik usulleri ve şişelerdir.  Kısacası akla gelebilecek her türlü obje kapsamı geniş bir şekilde sergilenmektedir (Mankan, 2017).

Atatürk Orman Çiftliği Şarap Müzesi

Atatürk Orman Çiftliği Şarap Müzesi, 1925 yılında Atatürk tarafından şarapçılığın ülke gastronomisinde gelişmesi niyetiyle kurulan ilk şarap fabrikasıdır. Atatürk Orman çiftliği müdürlüğüne bağlı olarak faaliyetlerine devam eden şarap fabrikasının içerisinde bal, turşu ve sirke fabrikası da yer almaktadır (Mankan, 2017).

Muğla Arıcılık Müzesi

Arıcılık, Muğla halkının geleneksel geçim kaynaklarındandır. Muğla şehri arı varlığı ve bal üretimi konusunda ilk sırada yerini alır. Muğla’da 1909 yılından beri arıcılık faaliyetlerine yer verilmektedir. Muğla İli Arı Yetiştiriciliği Birliği tarafından 2012 yılında çam balı ve Muğla adıyla özdeşleşen geleneksel arıcılık kültürünün tarihsel sürecinin gelecek nesillere aktarılması amacıyla kurulmuştur (http://www.maybir.org.tr)

Tematik Mutfak Müzesi

Dulkadiroğlu Tematik Mutfak Müzesi, 2018 yılından beri Kahramanmaraş’ta faaliyet göstermektedir. 19. yüzyıl Osmanlı dönemine ait olduğu saptanan konağın müzeye çevrilmesiyle oluşturulmuştur. Kahramanmaraş’ın gıda hazırlama ve yemek sunumunu sergilenmektedir. Yöresel lezzetlerin atölye çalışmaları ile taçlandırılmasıyla mutfak kültürünün gelecek nesillere aktarılması amaçlanmaktadır (htttp://www.marasavucumda.com).

Sanal Müze Ziyareti Nedir? Nasıl Yapılır?

Sanal müze veya E-müze şeklinde adlandırılan müzecilik, fiziksel bir yapıya ihtiyaç duyulmayan müzeler şeklinde tanımlanabilir. 1990’lı yıllarda teknolojinin hızlı değişimi ve müzecilik faaliyetlerinde iletişim amaçlı online hizmetlerin kullanılması bu tür uygulamalara olanak sağlamıştır. Geleneksel anlamdaki nesne odaklı müze ziyaretlerine alternatif olarak imgeleme ve bilgiye dayalı sanal müze ziyaretleri başlatılmıştır. Dünya çapında ulaşıma imkân sağlayan, kesintisiz bilgi akışı söz konusu olmaktadır. E- müze için “24 saat açık müze” veya “Sınırlar ötesi müzecilik” şeklinde ifadeler kullanılmaktadır. Sanal müzenin kesintisiz ve anlık ulaşılabilme avantajlarının yanı sıra fiziksel ortamda ziyaret edilerek çeşitli duyguları hissetme olanağı tartışılabilir bir durumdur. Müze tutkunları çeşitli nedenlerle yapamadıkları bu müze ziyaretlerini sanal müze olanaklarını kullanarak gerçekleştirebilirler. Covid-19 pandemisi gibi son yıllarda ortan salgınların bu tür uygulamaları ön plana çıkaracağı düşünülmektedir (Sanal Müze- Wikipedia (wikipedia.org) ).

Gastronomi Müzesi ve Mutfak Kültürünün Sürdürülebilirliği

Gastronomi denildiğinde yemek bilimi, mutfak, sağlığa uygun yemek, hijyenik gibi çeşitli tanımlamalar yapılmaktadır. Daha genel bir tabire baktığımızda ise yemek ile kültür ilişkisini simgeleyen bir alan olarak görülebilir. Bu bakış açısı altında gastronomi, bir ülkenin, bölgenin hatta şehrin sahip olduğu ve kendine özgü karakteristik yeme içme, pişirme, sofra adabı gibi usullerini ifade eder. Bu bağlam içerisinde gastronomi müzeleri bu tür somut olmayan kültürel mirasların tanıtımın yapıldığı, tarihin aydınlatıldığı ve gelecek nesillere değişim ve modernleşmeden bağımsız olarak aktarılmasını sağlayan alanlardır. Gelişen ve değişen turizm alışkanlıkları yerli ve yabancı turistlerin gastronomi müzelerini tercih etmesini sağlamıştır. Bu etkileşim ziyaret edilen yöreye ait mutfak kültürünün deneyimlenerek öğrenilmesi ve yayılması ile sürdürülebilir bir nitelik taşımaktadır.

Sıkça Sorulan Sorular

Yazar: Ebrar PARMAKSIZOĞLU

Kaynakça

Mankan, E. (2017). Destinasyon Pazarlamasında Çekici Bir Faktör Olarak Türkiye’ki Gastronomi Müzeleri Örneği. Electronic Turkish Studies, 12(4).

Metin, M. & Küçükkömürler, S. (2019). Destinasyon Çekicilik Unsuru Olarak Gastronomi Müzeleri: Oleatrium Zeytin ve Zeytinyağı Tarihi Müzesi Örneği 1. Turizm Fakültesi Degisi, Ankara. 2019, Cilt: 22, Sayı:1, 1-17

Kayserili, A. (2011). Erzurum Şehri’nin Kültürel Coğrafyası (Maddi Kültür Öğelerine Göre). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Anasayfa | Pelit Çikolata Muse (pelitcikolatamuse.com) Erişim Tarihi: 30.07.2021

Arıcılık Müzesi Tarihçe – MAYBİR (maybir.org.tr) Erişim Tarihi: 30.07.2021

Dulkadiroğlu Tematik Mutfak Müzesi – Maraş Avucumda (marasavucumda.com) Erişim Tarihi: 30.07.2021

http://hatayturizm.com/muze-detay/hatay-tibbi-ve-aromatik-bitkiler-muzesi Erişim Tarihi:  30.07.2021

http://www.kutmansaraplari.com/tarihce  Erişim Tarihi: 30.07.2021

https://eminegogusmutfakmuzesi.org/  Erişim Tarihi: 30.07.2021

https://sanliurfa.bel.tr/icerik/70/28/mutfak-muzesi Erişim Tarihi: 30.07.2021

https://www.canakkale.com.tr/rota_print/FjnZNTjG19kvRFPI/indir. Erişim Tarihi: 30.07.2021

https://www.haberler.com/mugla-da-gelecek-nesillere-aricilik-gelenegi-miras-6319536-haberi/ Erişim Tarihi: 30.07.2021

Kültürümüze Işık Tutan Görmeniz Gereken 5 Kültür Müzesi | Turna.com Erişim Tarihi: 30.07.2021

Mutlaka ziyaret edilmesi gereken 10 gastronomi müzesi! – Turizm Günlüğü (turizmgunlugu.com) Erişim Tarihi: 30.07.2021

Sanal Müze- Wikipedia (wikipedia.org) Erişim Tarihi: 30.07.2021

Tarihçe- Kutman Şarapları (kutmansaraplari.com) Erişim Tarihi: 30.07.2021

Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Müzesi (hatay.gov.tr) Erişim Tarihi: 30.07.2021