Mutluluğun Tatil İle Bir İlgisi Var Mı?

Geçmişten bugüne üzerine çokça yazılıp, çizilmiş, konuşulmuş ve hala da aynı ilgiyi görmeye devam eden konuların başında “mutluluk” gelmektedir. Mutluluğun insan yaşamındaki payı, önemi ve etkileri göz önüne alındığında, belki de uzak gelecekte bile konunun işlenmeye devam edebileceğini söylemek yanlış olmayacaktır. Bu nedenle yazı mutluluk konusuna odaklanarak, “mutluluğa dair yapılan tanımlamalar, vazgeçilirliği/vazgeçilmezliği ve turizmle ilişkisi” şeklinde yapılandırılmaktadır. Bu yazının amacı ise, “bildiğimiz mutluluk” anlayışı üzerine yeniden düşündürmek ve turizmdeki yerini incelemektir.

Mutluluk Nedir? Mutluluğun Tanımları

O halde çeşitli açılardan irdelenen mutluluk kavramının kısaca hangi düşünürler ve araştırmacılar tarafından nasıl ele alındığını inceleyerek başlayalım.

Tablo 1’de aktarıldığı üzere, düşünürlerin mutluluğa dair görüşleri incelendiğinde, her bir sözde öne çıkan/vurgulanan öge (ör. zevk, zeka düzeyi, istek ve çaba, şahsiyet, nedensizlik gibi) farklılık göstermektedir. Kavramın sözlükler içerisindeki karşılığı da önemli olup, mutluluğun çeşitli biçimlerde ele alındığı görülmektedir. Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü’nde (t.y.) “insanların kendilerine genellikle en yüksek amaç olarak koydukları, Aristoteles’te erdem, sağlık, rahatlık ve güzellikten, başka filozoflarda yalnızca erdemden kaynaklanan, başka bir şey için değil kendisi için istenen, neşe ve keyifle ilişkili değer” şeklinde tanımlanmaktadır. Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde (t.y.) ise “bütün özlemlere eksiksiz ve sürekli olarak ulaşılmaktan duyulan kıvanç durumu” şeklinde karşılık bulmuştur. Oxford Dictionary’de (t.y) ise mutluluk “zevk hissetme veya gösterme durumu” ve “(…) bir şeyin iyi veya doğru olduğundan tatmin olma durumu” olmak üzere iki ayrı anlamı bulunmaktadır.

Benzer şekilde akademik yayınlarda da mutluluk kavramının çeşitli şekillerde ele alındığı görülmektedir. Nawjin’e (2012: 13) göre “(…) tatmin edici bir yaşam sürmek” iken; Benazus’a (2011: 30) göre “yaşamdan memnuniyet duyma, hoşlaşma, yaşam sevinci ile dolu olma ve böylece yaşadığı o anı büyük bir coşku, iç huzuru ve ruh yüceliği ile yaşama sevincidir”. Yazıcı Çelebi ve Çelebi (2020: 180) ise mutluluk halinin yaşamın sadece bir noktasıyla sınırlı olmadığını, aksine bütününü kuşatan kavram olduğunu belirterek genel itibariyle yapılan tanımlamaların ortak noktasına dikkat çekmektedir.

Mutluluğa Eşlik Eden Kavramlar

Mutlulukla ilgili bir başka önemli nokta ise bu kavrama eşlik eden geniş bir kavram yelpazesinin varlığıdır: “mutluluk bilimi” (Mete, 2016), “mutluluk endüstrisi” (Lyons, 2014), “mutluluk tiranlığı” (Sayar, t.y.), “mutluluk saplantısı”, “mutluluk ekonomisi”, “mutluluk paradoksu” (How, 2016), “mutluluk diktatörlüğü”(Karadaş, 2016) bunlara örnektir. Bu durumda kavramın “ruhsal bir hali” ifade eden anlamının dışında farklı yönlerden de değerlendirilmeye tabi tutulduğu anlaşılmaktadır.

Mutluluk yaşamın bütününü ilgilendiren ve çevreleyen bir kavram olduğundan, etkilendiği parametre miktarınında bu doğrultuda çok olduğu belirtilmektedir (Yazıcı Çelebi ve Çelebi, 2020). Buna karşın öne çıkan bazı parametreleri ve etki düzeylerini yaklaşık olarak ifade etmek mümkündür. Mutluluğu belirleyen parametrelerden ilki ve en büyük pay (%50) ile kalıtsal faktörler başta gelmektedir. Bu parametreyi ise bireyin kendi istekliliği ve gayreti (%40) takip etmektedir. Son parametrede ise çevresel faktörler (%10) yer almaktadır (Lenoir, 2016: 67-68). Bu sonuçtan hareketle, mutluluk üzerinde söz sahibi olabileceğimiz payın (%40) hiçte azımsanacak bir oran olduğu söylenebilir. Bu kapsamda ise devamlı pratiklerle “esneklik ve mutluluk” seviyesinin yükseltilebileceği düşünülmektedir (Mete, 2016). Nawjin (2012: 13) yaşam becerilerinin geliştirilmesiyle birlikte bireylerin yaşamlarını daha ödüllendirici bir şekilde sürdürebileceği yorumunda bulunarak bu argümanı doğrulamaktadır.

Mutluluk Olmazsa Olmazımız Mı? Yoksa Olmasa Da Olurumuz Mu?

Mutluluğu bu kadar önemli ve değerli kılan nedir? sorusuna belki de en sık rastlanan yanıt insanın başlıca “arayış kaynağı”, “yaşam amacı” (Yazıcı Çelebi ve Çelebi, 2020) veya “vazgeçilmez bir gereksinimi” (Doğan vd., 2014: 48’den Akt. Kılınç ve Akdemir, 2019) şeklinde değerlendirilmesi olsa gerek. Başka bir anlatımla, birçokları için mutluluk “insan ne ile ve ne için yaşar?” sorusunun karşılığıdır (Dönmez, 2017). Birkaç yüzyıl önce Kant bu argümana, eğer öyle olsaydı ön plana çıkacak şeyin akıl yerine daha gelişmiş sezgisel yetenekler olacağını belirterek karşıt bir yanıt vermiştir. Bu görüşü ise aklın mutlulukla çok da iyi bir ilişkisi bulunmadığı üzerine temellendirmektedir (Pianolto, 2008). Mutluluk arzusu ve çabalarının bir başka nedeni ise “iyi hissetmek, verimlilik, sağlıklı ve uzun ömür” gibi beraberinde getirdiği faydalar olabilir (Nawjin, 2012: 13; NTV Sağlık Haberleri, 2018). Bazen de “diğerleri mutluysa ben de mutlu olmalıyım” yada “ben neden diğerleri kadar mutlu olamıyorum?” baskısı ve mecburiyeti de (sahte) mutluluk çabasına dahil olabilmektedir. Hatta daha kötüsü “başkasının mutsuzluğunu kendisinin mutluluğu sayması” dır.

Buradan da “yaşama tayin edilen anlam ile mutluluk” arasında ilişki için zıt görüşler olduğu çıkarımında bulunmak mümkündür. Yani kimilerine göre mutluluk olmazsa olmaz, kimilerine göre ise olmasa da olur. Belki de mutluluk “olsa ne olur? olmasa ne olur?”dur birileri için…

Yine de insanlığın bu denli önem atfettiği ve belki de kutsallaştırdığı bir duygu olarak “mutluluk” (How, 2016), ekonomi ve pazarlama pratisyenlerinin dikkatinden kaçmamıştır. Bu sebeple hemen her reklamda başlıca vurgulanan bir unsur olarak işlenmektedir (Lyons, 2014).Tüketiciler bir ürünün, hizmetin veya deneyimin kimi zaman ne olduğuna bakmaksızın mutluluk düzeyini artıracağını ümit ederek satın alma davranışında bulunmaktadır. Dolayısıyla hem işletmeciler hem de tüketiciler için “mutluluk içerikli ürün, hizmet veya deneyimler” bir cazibe unsuru haline gelmektedir. Tüketicinin satın alarak mutlu olduğu ve mutlu oldukça satın aldığı bu döngü, aslında tüketiciyi mutsuzluğa sürükleyebilmektedir (How, 2016). Bunun temelinde ise yeni dünyada anlamın yok oluşu ve tüketicilerin yaşamın sert yönüyle temasta bulunmak istemeyişlerinden kaynaklandığı düşünülmektedir (Karadaş, 2016). Peki bu gezegende her an her koşulda mutlu olmak ne kadar mümkündür ve ne derece sağlıklıdır? Bireylerin ve toplumların bu yöndeki mutluluk saplantısı, beynin bu duygulara gerek duymasının bir nedeni olabileceği gerçeğini yok saymaktadır (How, 2016). Haliyle negatif duygularından kaçan, duygularını regüle edemeyen, bu tür duyguların öğretileri üzerine düşünmek ve kendini geliştirmek istemeyen bir tüketici profili ortaya çıkmaktadır (How, 2016).

Kaçınılmaz olarak da mutsuz bireyler ‘mutluymuş gibi görünen toplumda’ kendilerinin problemli olduğunu inancına kapılmaktadır (Karadaş, 2016). Bireylerin mutsuz anlarını dışarıya göstermeyerek güçlü ve kusursuz bir imaj çizmesi o anki duyguyu hakettiği gibi yaşamasına engel olmaz mı? Tam olarak yaşanmayan bir duygu sonlanır mı? Keder, hüzün, yas gibi kaçındığımız duygularda en az mutluluk kadar kıymetli değil midir? Bu duyguların her biri deneyim sürecinde acı olsa da ve deneyim sonrasında eşlik etmeye devam etse de beraberinde bireye farkındalık kazandırmaktadır. Acı değiştirir, dönüştürür, insanı anlamayı ve değer vermeyi sağlar, her şeyin gelip geçiciliğini anlatır ve var olan tek şeyin hakikat olduğunu öğretir, kendimize yaklaştırır… Ezcümle Mevlana’nın da sözünü ettiği gibi, “ışık içeri yaradan sızar”.   

Turistik Deneyimde Mutluluk

Mutluluk çeşitli çalışma alanlarında çeşitli temalarla (inanç, ekonomi, iletişim, özel yaşam vs.) işlenmiştir (Yazıcı Çelebi ve Çelebi, 2020). Bu çalışma alanlarından biri de turizmdir. Turizm doğası gereği çeşitli amaçlarla yola çıkılarak farklı bir toplum, bireyler ve çevre ile teması gerektirdiğinden mutluluğumuzu arttırması veya azaltması söz konusu olabilmektedir (Güleryüz, 2021). Pearce’in (2007) görüşüne göre turizm faaliyeti, mutluluk üretiminde dünyada kendiliğinde meydana gelmiş en büyük ekonomik müdahaledir (Travel Impact Newswire, 2007’den Akt. Filep, 2008).  Hatta öyle ki mutluluk ile turizm birbirinden koparılamayacak kadar birbiriyle ilişkili kavramlar olarak değerlendirilmektedir (Akt. Sanagustín-Fons ve diğerleri, 2020: 1). Örneklendirmek gerekirse; bazı araştırmalar göstermektedir ki tatil fikri üzerine yapılan sohbetler, kurulan hayaller ve yapılan planlarla turistlerin turistik seyahat ve deneyimler öncesinde, destinasyondayken yeni deneyimler edinme ve ruhsal rahatlama yoluyla da tatil esnasında ve tatille ilgili deneyimlerin yıllar sonra anımsanması ve sohbetlere konu olması ile tatil sonrası turistlerin mutluluklarını arttırması söz konusudur (Güdü Demirbulat ve Avcıkurt, 2015: 88-91).

Tatil Deneyiminden Önce ve Sonra Mutluluk

Bir kaynağa göre Hollandalı katılımcılar üzerine yapılan bir araştırmada, turistin mutluluğu tatilden 2 hafta önce başladığı ancak tatil dönüşü daha 2 haftayı bulmadan mutluluk düzeylerinin eski düzeylere indiği ortaya konulmuştur (Turizm Aktüel, t.y.). Bu doğrultuda makalenin başlığındaki “Mutluluğun Tatil ile Bir İlgisi Var Mı?” sorusunu yanıtlamak gerekirse; hiç kuşkusuz turizm ve mutluluk arasında bir bağlantının bulunduğu söylenebilir (Güdü Demirbulat ve Avcıkurt, 2015: 92). Ancak bu aradaki bağlantının her zaman olumlu bir çıktı olacağı anlamına gelmeyebilir. Öyle ki Yüksel (2018) “Tatil: Tedavi Mi Yoksa Travma Mı?” adlı kitap bölümü ile bu konuya dikkat çekmektedir. Turistler tatil sürecindeyken bir yandan sağlık sorunlarının baş göstermesi, (varsa) tedaviyi ihmal etme, uyku düzeninin bozulması, yorgunluk, diğer yandan ise ölüm (intihar ve cinayet) ve suç oranlarının artması gibi olumsuzluklar yaşanmaktadır. Yazarın ele aldığı bölümdeki en çarpıcı kısım ise, tatil yapan turistler ile tatil yapmayan kişiler karşılaştırıldığında “ruhsal sağlık ve mutluluk” bakımından gruplararası herhangi bir değişikliğin olmadığıdır.

Mutluluğa dair yapılan görüşlerin ve tanımların farklılık gösterdiği, Merdin Uygur’un (2021: 241) Gilbert’dan (2012: 152) aktardığı bilgi [kişilerin öz, biricik mutluluk kaynağını tam olarak belirleyememesi durumu], mutluluğun ne olup olmadığına dair hazır paket inançlar(Video için bkz. Budak, 2021) ve mutluluğun kaynağına bağlı ölçümlerin farklılaşması (Güdü Demirbulat ve Avcıkurt, 2015: 91) göz önünde bulundurulduğunda durumun daha da çözümlenmesi güç ve karmaşık bir halde olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla tüm turistleri mutlu edebilecek tek bir kalıptan/modelden söz edebilmek oldukça zorlaşmaktadır. Zaten Lenoir (2016) bir “mutluluk reçetesi”nin bulunmadığının altını çizerek bu düşünceye de açıklık kazandırmaktadır. Ancak bu durum da konunun çözümsüz olduğu anlamına gelmemelidir. Peki ne yapmalı? Bu problemle ilgili çeşitli öneriler bulunmaktadır. Bir öneriye göre, mutluluğun birden fazla çeşidi olabileceği önermesini kabul ederek mutluluk çeşitlerini kategorik olarak belirlemek gerekmektedir (Merdin Uygur, 2021: 239). Bir başka öneri ise, mutluluk tanımlarımız ve motiflerimiz/desenlerimiz üzerine yeniden düşünmektir (Dönmez, 2017).

Sonuç ve Öneriler

Kişisel özelliklere, psikolojik duruma, algı seviyesine, beklentilere, seyahat ve tatil koşullarına ve daha birçok faktöre göre zaten turistik deneyim sürecinin şekillendiği bilinmektedir. Bu sürecin olumlu veya olumsuz geçmesi turistlerin duygu dünyasını da hiç şüphesiz etkileyecektir. Duygular içerisinde mutluluğun insanlar için farklı bir anlam taşıdığı aşikardır. Ancak mutluluk anlaşılması çok da kolay olmayan bir duygudur. Bu durumda Liu (2013)’nun söz ettiği gibi “gerçek mutluluk nedir?” ve “gerçek mutluluğa nasıl ulaşılır?” soruları önem kazanmaktadır. Özellikle de turistlerin bedensel, zihinsel ve ruhsal rahatlamasına katkıda bulunan ve gündelik hayata yansımaları olan turizm faaliyeti bu açıdan mutlulukla ilişkili olduğu söylenebilir (Liu, 2013). Söz konusu ilişki olumlu veya olumsuz sonuçlanabilmektedir. Bu durumun belirleyicilerini tespit etmek oldukça önemli olup, bu bağlamda yapılacak bilimsel çalışmaların literatüre ve gerçek mutluluğu arayan turistlere katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Son olarak; hayatın içinde her şey ama her şey vardır. Ve “hayatın her duruma hakkı vardır” (Rainer Maria Rilke). Bu nedenle her duyguyu hakettiği biçimde “karşılamak, ağırlamak ve uğurlamak” belki de en doğrusudur.

Yazar: Ebru AVCI

Kaynakça

Benazus, Hanri (2011). Mutluluk: Huzur Kapısının Sihirli Anahtarı. İstanbul: Hiperlink (Firm).

Budak, Beyhan (2019). “Mutlu Olmak için İhtiyacın Olmayan Şeyler.” Erişim Adresi: https://www.instagram.com/p/CUE6D1ar57r/  (Erişim Tarihi: 24.09.2021).

Dönmez, Seval (2017). “Mutluluk Çözümlemeleri: Ataraksiya.” Erişim Adresi: https://dusunbil.com/mutluluk-cozumlemeleri-ataraksiya/ (Erişim Tarihi: 23.09.2021).

Filep, Sebastian (2008). “Linking Tourist Satisfaction to Happiness and Quality of Life.” 8th BEST EN think tank on ‘Sustaining Quality of Life through Tourism’, Izmir University of Economics, Turkey.

Güdü Demirbulat, Özge ve Avcıkurt, Cevdet (2015). “Turizm ve Mutluluk Arasındaki İlişki Üzerine Kavramsal Bir Değerlendirme.” Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(34): 79-97.

Güleryüz, Handan (2021). “Akdeniz Avrupası’nda Turizm, Ekonomik Refah ve Mutluluk.” Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 5(3): 770-778.

How, Ivan (2016). “Mutluluk Paradoksu: Neoliberalizm ve Zorlama Mutluluk Ekonomisi.” Erişim Tarihi: https://dusunbil.com/neoliberalizm-mutluluk/ (Erişim Tarihi: 24.09.2021).

Karadaş, Nergiz (2016). “Mutlu Olmak Zorunda Mıyız?” Erişim Adresi: https://dusunbil.com/mutlu-olmak-zorunda-miyiz/ (Erişim Tarihi: 25.09.2021).

Kılınç, Uğur ve Akdemir, Mustafa (2019). “Otel İşletmelerinde Otantik Liderlik Algısı ve İşyeri Mutluluğu: Ankara İlinde Bir Uygulama.” Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 24(4): 793-811.

Lenoir, Frederic (2016). Mutluluk Üstüne Felsefi Bir Yolculuk (Çev. Doç. Dr. Atakan Altınörs). İstanbul: Bilge Yayıncılık.

Liu, Kai (2013). “Happiness and Tourism.” International Journal of Business and Social Science, 4(15): 67-70.

Lyons, Siobhan (2014). “Akıl Arttıkça Mutluluk Azalır.” (Çeviren: Mehmet Başoğlu). Erişim Adresi: https://dusunbil.com/akil-arttikca-mutluluk-azalir/ (Erişim Tarihi: 23.09.2021).  

McAndrew, Frank T. (2016). “Neden Sürekli Mutlu Olmak İstememelisiniz?” (Çeviren: Ozan Zaloğlu). Erişim Adresi: https://evrimagaci.org/neden-surekli-mutlu-olmak-istememelisiniz-4582 (Erişim Tarihi: 24.09.2021).

Merdin Uygur, Ezgi (2021). “Tüketim ve Mutluluk İlişkisine Dair Bir Araştırma Gündemi Çerçevesi.” Doğuş Üniversitesi Dergisi, 22(2): 237-251.

Mete, Özge (2016). “Mutluluk Bilimine Dair.” Erişim Adresi: https://dusunbil.com/mutluluk-bilimine-dair/ (Erişim Tarihi: 24.09.2014).

Nawjin, Jeroen (2012). Leisure Travel and Happiness: An Empirical Study into the Effect of Holiday Trips on Individuals’ Subjective Wellbeing. NRIT Media. ISBN: 978-90-54721-91-8.

NTV Sağlık Haberleri (2018). “Mutluluk direnci artırıyor, mutsuzluk beyni küçültüyor! (20 Mart Dünya Mutluluk Günü)”. Erişim Adresi: ntv.com.tr/saglik/mutluluk-direnci-artiriyor-mutsuzluk-beyni-kucultuyor-20-mart-dunya-mutluluk-gunu,JZuQhJhwgUWe0TQtKY3sKw (Erişim Tarihi: 26.09.2021).

Oxford Dictionary (t.y.). “Happiness.” Erişim Adresi: https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/happiness?q=happiness (Erişim Tarihi: 01.10.2021).

Pianolto, Matthew (2008). “Mutluluk, Erdem ve Despotizm.” (Çeviren: Fırat Çelebi). Erişim Adresi: https://dusunbil.com/mutluluk-erdem-ve-despotizm/ (Erişim Tarihi: 24.09.2021).

Sanagustín-Fons, M. Victoria, Tobar-Pesántez Luis B., & Ravina-Ripoll, Rafael (2020). “Happiness and Cultural Tourism: The Perspective of Civil Participation.” Sustainability, 12 (8): 3465.

Sayar, Kemal (t.y.). “Terapi Bir Statü Göstergesi Olmamalı (Müjgan Halis 13.03.2011 Sabah Gazetesi Pazar)” Erişim Adresi: https://kemalsayar.com/basinda/terapi-bir-statu-gostergesi-olmamali (Erişim Tarihi: 24.09.2021).

Turizm Aktüel (t.y.). “Tatil mutluluğu, en fazla iki hafta sürüyor.” Erişim Adresi: https://www.turizmaktuel.com/haber/tatil-mutlulugu-en-fazla-iki-hafta-suruyor (Erişim Tarihi: 24.09.2021).

Türk Dil Kurumu (t.y.) “Mutluluk.” Erişim Adresi: https://sozluk.gov.tr (Erişim Tarihi: 01.10.2021).

Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü (t.y.) “Mutluluk.” Erişim Adresi: https://terim.tuba.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 01.10.2021).

Yazıcı Çelebi, Gülin ve Çelebi, Bulut (2020). “Bireylerin Mutluluk Düzeylerinin Değişkenler Açısından İncelenmesi.” ARHUSS, 3(1):179-189.

Yüksel, Atila (2018). “Tatil: Tedavi Mi Yoksa Travma Mı?” İçinde: Aykırı: Araştırma Yanılsamaları. Ankara: Detay Yayıncılık, sf. 23-33.